Arkadan çekişli bir araçta kullanılan klasik manuel şanzımanın temel parçaları ve şanzımanın çalışması bu yazının konusu olacaktır. Klasik arkadan çekişli düzende, manuel vites kutusunda grup mili bulunur. Daha yaygın kullanılan önden çekişli araçlarda ise transaks denilen önden çekişli şanzımanda grup mili yoktur, bunun yerine giriş mili ve çıkış mili bulunur.

Manuel Vites Kutusunun Temel Parçaları

*Prizdirekt mili

*Grup mili

*Ana mil ve vites dişlileri

*Senkromeçler

*Geri vites mekanizması

*Vites Değiştirme ve Kumanda Mekanizması

Prizdirekt Mili:

Kavrama sisteminden aldığı hareketi, üzerindeki dişli ile grup mili daimi iştirak dişlisine ileten mildir.

Hareket, vites kutusuna bu mil aracılığıyla iletilir.

Prizdirekt mili vites kutusuna bir rulman ile yataklandırılmıştır.

Grup Mili:

Grup mili, üzerindeki daimi iştirak dişlisi ile, prizdirekt mili dişlisiyle sürekli kavraşma halindedir. Prizdirekt mili döndükçe, grup mili de sürekli döner. Grup mili, birkaç dişliden oluşan, yekpare (tek parça) bir dişli grubudur. Grup mili döndükçe üzerindeki dişliler de sürekli döner. Grup mili üzerindeki dişliler, ana mil (çıkış mili) üzerindeki vites dişlilerine sürekli olarak geçmiş durumdadır.

Ana Mil (Çıkış Mili-Tahrik Mili) ve Vites Dişlileri:

Ana mil üzerinde vites dişlileri ve senkromeçler bulunur. Her vites dişlisi, karşısına gelen grup dişlisine geçmiş durumdadır. Hareket, grup dişlisinden, sürekli olarak vites dişlilerine iletilmektedir, fakat ana mil üzerinde bulunan vites dişlileri, bu hareketi sadece senkromeçle kavraştıklarında ana mile (çıkış miline) aktarırlar. Ana mil üzerindekivites dişlileri, ana mile yataklıdırlar ve senkromeçle kavraşmadıkça serbest dönerler.

Hareket akışı: Giriş mili-->Grup mili dişlileri-->Vites dişlileri-->senkromeç-->ana mil(çıkış mili) -->şaft --> diferansiyel.

Senkromeçler:

Senkromeç tertibatının görevleri şunlardır:

Vites değişimi sırasında, farklı hızlarda dönen vites dişlisi ve çıkış milinin (senkromeçin) hızlarını eşitleyerek, vites dişlisi ile senkromeç dişlisinin yumuşak bir şekilde kavraşmasını ve geçmesini sağlar. Böylece hareket, ilgili vites dişlisi üzerinden çıkış miline aktarılarak tekerleklere iletilir.

 *Prizdirekt mili (veya girş mili) üzerindeki dişliler ile kavraşacak olan vites dişlileri arasındaki devir sayısını eşitlemek

*Dişlilerin zarar görmesini ve aşınmasını önlemek

*Dişlilerin kolay ve sessiz bir şekilde kavraşmasını sağlamak

Geri Vites Mekanizması

Motordan gelen hareketin yönü, geri vites mekanizmasında bulunan avare dişli aracılığıyla değiştirilir. Avare dişli, grup mili geri vites dişlisinden aldığı hareketin yönünü değiştirerek, çıkış mili geri vites dişlisine aktarır. Geri vites için, avare dişli kayarak, iki dişli arasına girer ve bu iki dişliyi kavraştırır. Çıkış mili üzerinde bulunan geri vites dişlisinden hareket senkromeç vasıtasıyla çıkış miline iletilir. Avare dişli, giriş ve çıkış dişlileri arasına kayarak geçtiğinden bu üç dişli de düz dişlidir. Yeni nesil bazı şanzımanlardaysa, geri vites çıkış dişlisine ait bir senkromeç vardır ve geri vitese bu senkromeçin kilitlenmesiyle geçilir; bu durumda bu üç dişli de sürekli birbirine geçmiş halde olduğundan, dişli tipleri de “helisel” dir. Üç dişli de sürekli döner fakat senkromeç (geri vites) kilitlenmedikçe hareket aktarımı olmaz, normal ileri sürüşlerde çıkış dişlisi ters yönde dönmeye devam eder fakat,  hareket aktarmaz. 

Yani geri vites geçişinde, avare dişli kayarak geçiyorsa, fizik kuralları gereği dişli biçimi “düz dişli” olmak zorundadır. Senkromeçle geçiş yapılıyor (senkromeçli geri vites) ve avare dişli kaydırılmıyorsa, dişli tipi “helisel” olmak zorundadır.